Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) anemia, czyli niedokrwistość, dotyka ponad 1,6 miliarda ludzi na całym świecie. Osobami najbardziej narażonymi na zachorowanie są kobiety w wieku rozrodczym oraz średnim, niemniej jednak schorzenie nie omija również mężczyzn. Pomimo że nie jest to stan, który bezpośrednio prowadzi do śmierci, to nieleczony może nieść za sobą szereg przykrych konsekwencji. Jakie są objawy i przyczyny anemii? Jak sobie z nią radzić? Odpowiadamy.
Anemia – co to jest?
Co to anemia? Jest to tzw. niedokrwistość, będąca stanem, który charakteryzuje się zmniejszonym poziomem hemoglobiny (HGB, Hb) w organizmie. Hemoglobina jest specyficznym białkiem zawartym w erytrocytach, które jednocześnie stanowi barwnik krwi. Podstawową funkcją tej struktury jest transportowanie tlenu, który przyłącza się w płucach, a uwolniony zostaje w tkankach. Hemoglobina zawiera w sobie cząsteczki hemu, w których odpowiednia porfiryna ma związany kation żelaza.
O anemii mówimy wtedy, gdy stężenie hemoglobiny jest niższe niż 12 g/dl u kobiet (11 g/dl u ciężarnych) i 13 g/dl u mężczyzn.
Anemia – objawy i przyczyny
Przyczyny anemii
Skąd się bierze anemia? Przyczyny niedokrwistości są bardzo rozbudowane i zależą od jej odmiany.
1. Niedokrwistość pokrwotoczna
Spowodowana jest nagłą bądź przewlekłą utratą dużej ilości krwi, m.in. z dróg rodnych, narządu wewnętrznego lub przewodu pokarmowego.
2. Niedokrwistość aplastyczna
Jest to niewydolność szpiku powstała na skutek jego niedorozwoju (hipoplazji) lub zaniku funkcji (aplazji). W wyniku tego szpik kostny nie jest w stanie wyprodukować prawidłowej liczby krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. Anemia aplastyczna dzieli się na wrodzoną i nabytą.
Do znanych przyczyn tego schorzenia należą:
- promieniowanie jonizujące,
- przebyte ostre zapalenie wątroby,
- ekspozycja na substancje chemiczne,
- przyjmowanie niektórych leków,
- układowe choroby tkanki łącznej,
- grasiczak,
- ciąża,
- inne choroby krwi,
- jadłowstręt psychiczny (np. anoreksja).
3. Niedokrwistość syderoblastyczna
Jest to grupa wrodzonych i nabytych niedokrwistości spowodowanych przez niepoprawną syntezę hemu. Efektem tego jest powstawanie nieprawidłowych krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Najczęstszą przyczyną rozwijania się tej odmiany anemii jest zaburzona przemiana witaminy B1 (tiaminy).
Innymi czynnikami rozwojowymi są:
- nowotwory układu krwionośnego,
- przyjmowanie niektórych leków,
- alkoholizm,
- niedobór kwasu foliowego,
- zatrucie ołowiem,
- hipotermia (zbyt niska temperatura ciała),
- zaburzone wykorzystywanie żelaza przez organizm,
- niedobory miedzi (powstałe przez np. przebyte zabiegi przewodu pokarmowego, choroby nerek czy długotrwałe zażywanie suplementów diety z cynkiem).
4. Niedokrwistość megaloblastyczna
Jej istotą jest obecność we krwi za dużych krwinek czerwonych, które cechują się nieodpowiednią budową oraz krótką żywotnością. Przyczyną anemii tego rodzaju jest deficyt witaminy B12 (kobalaminy), aczkolwiek schorzenie może wynikać również z niedoboru kwasu foliowego.
Najczęściej spotykaną postacią przypadłości jest choroba Addisona i Biermera (niedokrwistość złośliwa), w której winowajcą niedoboru witaminy B12 są zaburzenia jej wchłaniania wynikające z obecności autoprzeciwciał przeciwko tzw. czynnikowi wewnętrznemu Castle’a.
5. Niedokrwistość hemolityczna
Jest to zespół chorób, które są konsekwencją złego rozpadu krwinek czerwonych, czyli hemolizy. Do tego zjawiska może dochodzić wewnątrz naczyń krwionośnych, w wątrobie, a także i w śledzionie. W przypadku anemii hemolitycznej istnieją dwa podłoża tej dolegliwości, a mianowicie – pierwotne (sferocytoza wrodzona, talasemia czy niedokrwistość sierpowatokrwinkowa) oraz wtórne, które zazwyczaj spowodowane są przez:
- przyjmowanie niektórych leków,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- kontakt z jadem poszczególnych gatunków owadów, pająków i węży,
- choroby wątroby i nerek,
- mechaniczne niszczenie krwinek,
- zakażenia bakteryjne i wirusowe,
- syntezę nieprawidłowych przeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym, co prowadzi do ich niszczenia, przyczyną tego mogą być zakażenia i przewlekłe choroby autoimmunologiczne (tzw. niedokrwistość chorób przewlekłych), takie jak m.in. toczeń układowy, przewlekłe zapalenie jelit czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
6. Niedokrwistość w wyniku niedoboru żelaza i witamin
Anemia z niedoboru żelaza dotyczy aż 60-80% wszystkich przypadków, co czyni ją najczęściej występującą formą choroby. Deficyt tego pierwiastka obniża stężenie hemoglobiny, co prowadzi do zmniejszonego wytwarzania prawidłowych czerwonych krwinek. Bodźcami do rozwoju niedokrwistości związanych z niedoborem żelaza są:
- utrata krwi,
- dieta uboga w żelazo,
- upośledzone wchłanianie żelaza.
Objawy anemii
Czym manifestuje się anemia? Objawy nierzadko są mało specyficzne, przez co bardzo trudno jest rozpoznać to schorzenie.
Pacjenci zazwyczaj skarżą się na:
- osłabienie i łatwa męczliwość,
- zmniejszenie koncentracji i uwagi,
- bladość skóry i błon śluzowych,
- bóle głowy,
- zawroty głowy,
- tachykardia (przyspieszone bicie serca),
- duszności.
Wyżej wymienione oznaki niedokrwistości są typowe dla wszystkich jej odmian. Warto pamiętać, że każdy rodzaj może zwiastować się nieco inaczej, np. poprzez gorączkę, wymioty, obrzęk języka, a nawet i stany zapalne w jamie ustnej. Ponadto w przypadku anemii z niedoboru żelaza obserwuje się osłabienie paznokci i przede wszystkim włosów, które stają się łamliwe oraz kruche.
Anemia – powikłania
Nieleczona anemia nie tylko utrudnia codzienne funkcjonowanie, ale i prowadzi do wielu przykrych skutków, które nasze zdrowie z pewnością odczuje – począwszy od łagodnych (chroniczne zmęczenie, osłabienie, ból głowy), kończąc na tych zagrażających życiu (np. niewydolność serca). Lekceważona niedokrwistość dodatkowo może mieć negatywny wpływ na mózg. Bez odpowiednio sprawnego transportu tlenu neurony nie są w stanie produkować odpowiedniej ilości energii, a mało energii to niższa efektywność pracy.
Szczególnie niebezpieczna jest anemia z niedoboru żelaza, ponieważ pierwiastek ten bezpośrednio uczestniczy w wielu procesach, takich jak oddychanie mitochondrialne i synteza DNA. Żelazo ma ogromne znaczenie w mózgu, a zwłaszcza w hipokampie i jądrach podstawnych, ale w niektórych aspektach działa na cały organ.
Anemia – rozpoznanie
Aby odpowiednio dobrać terapię oraz leki na anemię, wpierw konieczna jest diagnostyka, która w głównej mierze opiera się na badaniach laboratoryjnych krwi. Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest analiza morfologiczna. Obniżone wartości czerwonych krwinek, hemoglobiny oraz hematokrytu pozwalają stwierdzić niedokrwistość. Oprócz tego lekarze zlecają często dodatkowe badania krwi w kierunku konkretnej przypadłości.
1. Niedokrwistość z niedoboru żelaza i witamin oraz na skutek nagłej lub przewlekłej utraty krwi:
- rozmaz krwi,
- oznaczenie poziomu żelaza i witamin z grupy B we krwi,
- ferratyna,
- całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) i transferyna,
- krew ukryta w kale (FOBT),
- badanie immunochemiczne kału (FIT),
- badanie na obecność bakterii Helicobacter pylori,
2. Niedokrwistość aplastyczna, syderoblastyczna i megaloblastyczna:
- liczba retikulocytów i erytropoetyn,
- biopsja aspiracyjna szpiku kostnego,
- badania w kierunku infekcji takich jak zapalenie wątroby, EBV, CMV;
- badanie na obecność arszeniku (jest to metal ciężki) i innych toksyn,
- badanie poziomu żelaza i witaminy B12,
- badanie na obecność przeciwciał, takich jak ANA, w celu stwierdzenia czy przyczyną nie jest choroba autoimmunologiczna.
3. Niedokrwistość hemolityczna:
- oznaczenie wariantów hemoglobiny,
- badania DNA – nie wykonuje się ich rutynowo, lecz mogą być pomocne w rozpoznaniu wariantów hemoglobiny czy talasemii;
- oznaczenie G6PD,
- haptoglobina,
- liczba retikulocytów,
- badanie oporności osmotycznej.
Anemia – leczenie niedoboru żelaza
Leczenie anemii uwarunkowane jest rodzajem i stopniem choroby, dlatego też metoda dobierana jest indywidualnie do pacjenta. Niedokrwistości megaloblastyczne i syderoblastyczne zazwyczaj wymagają jedynie zmiany trybu życia i nawyków żywieniowych. Bardzo istotna jest modyfikacja swojego jadłospisu oraz wprowadzenie do niego produktów bogatych przede wszystkim w żelazo. Do wyrobów, które zawierają ten pierwiastek, zaliczamy nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki dyni, czerwone mięso, natka pietruszki czy też ciemnozielone warzywa liściaste.
Niekiedy potrzebna jest suplementacja, a w cięższych przypadkach – farmakoterapia. Leki na anemię na receptę w swoim składzie mają hojne dawki żelaza oraz witaminy B12. Ponadto, jeżeli przyczyną anemii jest dana choroba przewlekła, to fundamentalnym krokiem jest wszczęcie postępowania medycznego w celu jej uleczenia bądź wyciszenia.
Jak leczyć anemię o cięższym przebiegu?
Najcięższe rodzaje anemii hospitalizowane są innymi metodami. Konieczne może okazać się przetaczanie krwi, a w skrajnych sytuacjach trzeba przeprowadzić przeszczep szpiku kostnego, usunięcie śledziony lub zabieg planaferezy, który polega na wymianie osocza krwi. Wspomniane procedury często są częścią terapii zaawansowanej niedokrwistości hemolitycznej oraz aplastycznej. Jeżeli chory nie został zakwalifikowany do przeszczepu szpiku, to powinien zacząć leczenie immunosupresyjne z zastosowaniem globuliny antylimfocytowej (ALG) lub antytymocytowej (ATG) zwykle łącznie z cyklosporyną A i glikokortykosterydami.
We wspomaganiu terapii schorzenia aplastycznego wykorzystuje się również leki na silną anemię, które mają za zadanie stymulować szpik kostny do pracy i produkcji neutrofilów (tzw. czynnik wzrostu G-CSF). Jest to jednak rozwiązanie, będące w większości przypadków planem awaryjnym, ponieważ najczęściej stosuje się antybiotyki oraz leki przeciwgrzybicze.
Leczenie anemii – jak długo trwa?
Leczenie nawet łagodnej niedokrwistości to długotrwały proces. Aby poziom hemoglobiny oraz czerwonych krwinek wrócił do prawidłowej normy, potrzeba co najmniej kilka tygodni. Niemniej jednak zalecane jest, aby kurację kontynuować jeszcze przez około 3 miesiące w celu odnowienia zasobów żelaza.
Anemia – jak leczyć u dzieci?
W przebiegu anemii u dzieci pojawiają się bardzo podobne symptomy jak u dorosłych. Objawy te jednak mogą być niebezpieczne dla ich prawidłowego rozwoju. Najmłodsi pacjenci zmagający się z niedokrwistością wykazują zaburzenia w zachowaniu, takie jak zmniejszona aktywność ruchowa, osłabienie interakcji społecznych i koncentracji na wykonywanych zadaniach. Warto wiedzieć, że anemia może także prowadzić do zwiększonej podatności na różnego typu infekcje o podłożu bakteryjnym oraz wirusowym.
Jak wyleczyć anemię u dzieci? Istotną kwestią jest rozpoznanie przyczyny. Jeżeli powodem choroby jest deficyt kwasu foliowego lub żelaza, to wówczas lekarz przepisze preparaty bogate w te składniki. Noworodki zazwyczaj dostają je w formie płynów, aby móc z łatwością je przyjąć. Jeśli natomiast winowajcą niedokrwistości jest inna choroba przewlekła, to niezbędna jest farmakoterapia w jej kierunku.
Niedokrwistość – rokowanie i profilaktyka
Szybkie postępowanie i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia daje obiecujące wyniki. Większość rodzajów anemii, szczególnie te związane z niedoborem żelaza i witamin, jest całkowicie uleczalna, zatem rokowanie jest bardzo dobre. Gorsza prognoza dotyczy natomiast innych rodzajów anemii, w których nie zawsze udaje się uzyskać zamierzone rezultaty. Mimo to nie warto rezygnować z terapii, ponieważ tabletki na anemię i zabiegi mogą znacząco poprawić komfort życia i umożliwić cieszenie się z codziennych aktywności.
Profilaktyka opiera się na prawidłowej diecie oraz sprawnym zareagowaniem na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i układu rodnego kobiet. Należy pamiętać o tym, aby regularnie wykonywać rutynowe badania morfologiczne krwi wraz z rozmazem.
Anemia – obalamy mity
1. Anemia prowadzi do białaczki – MIT
Faktycznie w obu tych sytuacjach mamy do czynienia z chorobami krwi, aczkolwiek niedokrwistość dotyczy nieprawidłowości czerwonych krwinek, a białaczka – głównie białych. Warto jednak wiedzieć, że białaczka może prowadzić do anemii.
2. Anemia nie jest niebezpieczna dla zdrowia – MIT
Wiele osób lekceważy najczęstsze objawy anemii, sądząc, że jest to okres przejściowy. Niedokrwistość sama nie przejdzie i niezbędne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Jeżeli zauważyłeś u siebie symptomy tej choroby, które utrzymują się już przez dłuższy czas, to udaj się do lekarza na konsultację. Anemia jest bowiem szkodliwa dla całego organizmu, a szczególnie naszego mózgu i serca.
3. Anemia utrudnia codzienne funkcjonowanie – FAKT
Zawroty głowy, omdlenia i mroczki przed oczami są nierzadkimi oznakami anemii. Z tego powodu chorzy skarżą się na problem z wykonywaniem swoich obowiązków. Wówczas konieczne może okazać się zwolnienie lekarskie, które pozwoli nie tylko na odpoczynek, ale i wszczęcie odpowiedniego postępowania, aby załagodzić objawy i znaleźć przyczynę. Wygodną formą są e-zwolnienia, ponieważ możesz je otrzymać bez wychodzenia z domu.
4. Leczenie anemii opiera się tylko na suplementacji – MIT
Suplementacja żelaza i witamin może być pomocna, lecz w niektórych przypadkach nieskuteczna. Medykamenty stanowią lepsze źródło pierwiastków i innych substancji, a ponadto są potwierdzonym i przebadanym produktem leczniczym.
FAQ:
- Anemia – co to za choroba?
Anemia to stan niedokrwistości, który cechuje się obniżonym poziomem hemoglobiny w organizmie. Jej przyczyny obejmują szerokie spektrum – od błędów genetycznych, przez niedobór żelaza, aż do chorób zakaźnych i przewlekłych.
- Czy leczenie niedokrwistości jest trudne?
Terapia tej przypadłości jest uwarunkowana stopniem jej zaawansowania. Najcięższe jest leczenie anemii hemolitycznej i aplastycznej o wysokorozwiniętym charakterze.
- Jakie czynniki powodują spadek stężenia hemoglobiny?
Wyróżnia się trzy główne przyczyny tego zjawiska, a mianowicie – nadmierny rozpad krwinek czerwonych, zmniejszona produkcja erytrocytów oraz dolegliwości powiązane z utratą krwi.