Duża dostępność środków nasennych przyczyniła się do zróżnicowanego działania leków. Aby być w pełni świadomym skuteczności i możliwych skutków ubocznych tabletek na sen, konieczna jest znajomość preparatów i ich działania. Poniżej przestawiamy główne rodzaje leków nasennych ich potencjalne skutki uboczne oraz przyczyny, skutki i sposoby leczenia bezsenności, w celu uzyskania pełnego obrazu tego, jak radzić sobie z chorobą.
Czym jest bezsenność?
Każdy organizm ludzki posiada indywidualny rytm biologiczny, który opiera się przede wszystkim na fazie czuwania i spania. W czasach wielu zmartwień i codziennego stresu biologiczny rytm coraz łatwiej zostaje zaburzony. Chociaż jeszcze kilka, kilkanaście lat temu bezsenność była kojarzona jedynie ze starszymi osobami lub traktowana jako jeden z objawów innych chorób, obecnie traktowana jest jako odrębna jednostka chorobowa.
Bezsenność, nazywana także insomnią, polega na trudnościach w zasypianiu połączonych z częstym budzeniem się, zbyt krótkim snem lub zbyt wczesnym budzeniem się i niemożliwością ponownego zaśnięcia. Insomnia może być jedynie sporadycznym zaburzeniem, ale może również mieć postać przewlekłej bezsenności. W takim przypadku wywołuje wtórne zaburzenia psychofizyczne:
- wpływa negatywnie na nastrój i samopoczucie,
- zmniejsza zdolność i chęć do pracy,
- upośledza jakość życia.
Szacuje się, że problemy ze snem dotyczą stale lub okresowo przynajmniej ⅓ populacji. Nawet co trzeci Polak zgłasza się do lekarza z przewlekłą bezsennością.
Rodzaje bezsenności
ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) podzieliła zaburzenia snu na nieorganiczne i organiczne, czyli związane lub niezwiązane z chorobami układu nerwowego, lub chorobami somatycznymi. Z kolei DSM-IV (Amerykańska Klasyfikacja Chorób i Zaburzeń Psychicznych) dokonała podziału na wtórne i pierwotne zaburzenia snu, które występują samoistnie lub towarzyszą innym chorobom.
Z praktycznego punktu widzenia najbardziej czytelny okazuje się podział bezsenności ze względu na czas trwania objawów. Wyróżniamy tutaj trzy rodzaje bezsenności:
- Bezsenność przygodna (do kilku dni) – jest uznawana za fizjologiczny stan organizmu, który pojawił się w wyniku przebytych zmian albo wydarzeń. Jej przyczynami mogą być: stres, zmiana pracy, związki intymne, problemy rodzinne bądź finansowe. Może również towarzyszyć infekcjom, zaburzeniom metabolicznym, hormonalnym, schorzeniom serca lub chorobom wrzodowym.
- Bezsenność krótkotrwała (od tygodnia do 3 miesięcy) – spowodowana głównie wpływem bodźców stresowych związanych z problemami osobistymi lub zmianami trybu życia. Powszechna jest również wśród osób nadużywających środków psychoaktywnych oraz cierpiących na choroby somatyczne, czyli m.in. choroby, którym towarzyszy ból. Problem zazwyczaj mija wraz z rozwiązaniem problemu.
- Bezsenność przewlekła (powyżej 3 miesięcy) – zazwyczaj jest związana z zaburzeniami psychicznymi takimi jak depresja i lęki oraz przewlekłymi chorobami somatycznymi, zaburzeniami hormonalnymi, schorzeniami neurologicznymi i przewlekłymi stanami bólowymi, które uniemożliwiają funkcjonowanie w ciągu dnia. Cierpią na nią także osoby spożywające nadmierną ilość alkoholu.
Przyczyny bezsenności
Problemy z zasypianiem mogą mieć różnorakie podłoże, mogą również świadczyć o występowaniu jakiejś choroby, dlatego ustalenie przyczyny bezsenności jest tak ważne. Chociaż przyczyn bezsenności jest wiele, można wyróżnić kilka najczęściej występujących, do których należą m.in.:
- depresja,
- mania,
- schizofrenia,
- nerwica,
- zła higiena snu,
- chroniczny stres,
- bezdech senny,
- praca zmianowa powodująca zaburzenie rytmu okołodobowego,
- zespół opóźnionego zasypiania,
- zaburzenia medyczne (nadczynność tarczycy, nadciśnienie tętnicze, choroba Parkinsona, przerost prostaty, niewydolność serca, zaburzenia pracy nerek),
- nadużywanie używek i substancji psychoaktywnych,
- nadużywanie preparatów z kofeiną i guaraną,
- zażywane leki.
Bezsenność – objawy
Bezsenność nie dotyczy wyłącznie problemów z zaśnięciem lub utrzymaniem snu dobrej jakości. Najczęściej towarzyszącymi objawami są również zaburzenia oddychania w czasie snu, zespół niespokojnych nóg i zaburzenia rytmu okołodobowego. Oprócz tego, z zaburzeniami snu wiążę się w dużej mierze pogorszenie całokształtu życia. Osoby dotknięte permanentnym problemem ze snem mogą być:
- wybuchowe,
- poirytowane,
- zdekoncentrowane i drażliwe.
Objawy bezsenności nie sprzyjają utrzymywaniu dobrych relacji i kontaktów z najbliższymi. Ponadto osoby cierpiące na problemy ze snem są znacznie częściej narażone na błędy w pracy, wypadki komunikacyjne, problemy ze strony układu immunologicznego, a nawet samobójstwa.
Kiedy zastosować lek na sen?
Stosowanie jakichkolwiek leków na bezsenność powinno wcześniej zostać skonsultowane z lekarzem. Najważniejsze jednak, aby nie decydować się na zażywanie leków nasennych po zaledwie jednej bądź dwóch nieprzespanych nocach. Jeśli bezsenność utrzymuje się przez okres dłuższy niż tydzień, kontakt ze specjalistą i leczenie bezsenności będzie koniecznością.
Lekarz pierwszego kontaktu po wykonaniu wszystkich badań może przepisać leki nasenne, jednak nie jest osobą kompetentną do przepisywania mocnych tabletek. W tym celu niezbędną będzie wizyta u psychiatry.
Leki na problemy ze snem – rodzaje
Pod względem sposobu działania tabletki nasenne dzielimy na:
- leki ułatwiające zasypianie,
- tabletki właściwe – leki przedłużające i pogłębiające sen.
Tabletki nasenne mają zawarte również zupełnie inne składniki czynne. Do najczęściej występujących zaliczamy:
- barbiturany – w zależności od dawki, zmieniają swoje działanie, powodując m.in. efekt uspokajający, relaksacyjny, przeciwdrgawkowy lub znieczulający,
- benzodiazepiny – w zależności od rodzaju leku charakteryzują się różnym nasileniem działania nasennego, uspokajającego lub przeciwlękowego,
- niebarbiturowe leki nasenne innych rodzajów – np. melatonina.
W walce z bezsennością możemy także wyróżnić poszczególne grupy leków:
- leki nasenne,
- leki przeciwdepresyjne,
- leki uspokajające,
- leki przeciwpsychotyczne i przeciwhistaminowe,
- leki dostępne bez recepty.
Leki na bezsenność bez recepty
Niektóre leki pomagające w walce z bezsennością są dostępne w aptece bez recepty. To przede wszystkim suplementy diety polecane dla osób, które nie cierpią na przewlekłą bezsenność lub ich problemy ze snem dopiero się zaczęły. Oprócz bezsenności takie tabletki sprawdzą się w przypadku zwiększonego poziomu stresu.
Niewątpliwą zaletą tabletek dostępnych bez recepty jest brak ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Ich zażywanie nie prowadzi do uzależnienia i nie ma wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych lub poczucia otumanienia. Kuracja lekami bez recepty ma za zadanie wyłącznie przywrócić fizjologiczny przebieg snu, a przy tym nie powodując kłopotów z koncentracją.
Leki na problemy ze snem sprawdzą się najlepiej w przypadku takich osób, które:
- mają rozregulowany rytm dobowy,
- pracują zmianowo,
- nie potrafią się przestawić na nową strefę czasową,
- czują w ciągu dnia rozdrażnienie, osłabienie i niewyspanie.
Ziołowe leki na bezsenność
Ziołowe preparaty sprawdzą się w przypadku osób, które nie chorują na chroniczną bezsenność. Dobre leki na sen bez recepty powinny zawierać przede wszystkim dobry skład i wysoki stopień bezpieczeństwa. Ze względu na związki wykazujące działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie, tabletki ziołowe są polecane jako sprawdzony sposób na sen. Alternatywę dla farmakologicznych leków stanowić mogą preparaty, które w składzie mają wyciągi z takich roślin jak:
- melisa,
- głóg,
- kozłek lekarski,
- szyszki chmielu,
- dziurawiec zwyczajny,
- waleriana,
- lawenda,
- goryczka.
Z wyjątkiem ziół w lekach, rośliny świetnie sprawdzą się do domowych sposobów na bezsenność. Dobre efekty przynosi kąpiel z liści melisy, które wystarczy zaparzyć, a następnie przecedzić i wlać do wanny. Można również przygotować poduszkę chmielową poprzez włożenie do bawełnianej poszewki suszonych szyszek chmielu, po czym zaszyć lub zawiązać poduszkę.
Leki na sen na receptę
Lek na sen na receptę wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, dlatego oddziałuje na psychikę, nastrój, a nawet sprawność umysłową. Tabletki na bezsenność dostępne również na e-receptę są sklasyfikowane jako uspokajające środki nasenne i działają poprzez wpływ na receptory w mózgu, aby uspokoić i wyciszyć układ nerwowy. Jedne z leków są wykorzystywane w celu wywołania snu, inne z kolei służą do utrzymania snu.
Niezwykle ostrożnie należy podchodzić do leków zawierających barbiturany. Najlepiej zdecydować się na zażywanie tabletek dopiero w ostateczności, ponieważ długotrwałe zażywanie substancji może spowodować uzależnienie psychiczne i fizyczne. Co więcej, ich przedawkowanie w większości przypadków prowadzi do zatrucia organizmu, a nawet śmierci.
Leki nasenne nowej generacji
Leki nasenne II generacji, nazywane inaczej lekami „Z”, należą do grupy imidazopirydyn. Ich przyjmowanie wykazuje działanie:
- nasenne,
- uspokajające,
- ułatwiające zasypianie,
- hamujące w ośrodkowym układzie nerwowym,
- zapobiegające wybudzaniu się w nocy i zbyt wczesnemu budzeniu się.
Niebenzodiazepinowe leki nowej generacji wykazują szybsze wchłanianie niż tradycyjne benzodiazepiny. Stosowanie tabletek nie powoduje uzależnienia, a dzień po ich zażyciu nie występują takie objawy jak negatywne działanie na sprawność psychomotoryczną lub osłabienie pamięci.
FAQ
- Jakie są skutki uboczne leków nasennych?
Częste stosowanie leków nasennych może spowodować uczucie zobojętnienia, drażliwość, spowolnienie myślenia, a nawet zaburzenia pamięci i niewyraźną mowę. Leki wywołują również zaburzenia psychiczne i fizyczne, zmniejszoną czujność, osłabienie odporności, zmiany osobowości oraz problemy z koordynacją ruchów.
- Jak leczyć bezsenność?
Skuteczną i podstawową formą leczenia problemów ze snem jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Zalecanymi technikami w tym przypadku są: treningi relaksacyjne, techniki restrukturyzacji poznawczej i zatrzymania myśli, uruchomienie wyobraźni oraz edukacja na temat snu i jego roli. Jeśli terapia nie przyniesie zamierzonych efektów, chory będzie zmuszony do leczenia farmakologicznego bezsenności.
- Jakie tabletki na sen na receptę?
W Polsce najczęściej przepisywanymi lekami na bezsenność są zolpidem i zopiklon i zaleca się je w krótkotrwałym leczeniu bezsenności. Z kolei benzodiazepiny należą do jednych z najsilniejszych leków nasennych, które stosuje się również w przypadku stanów lękowych.