Nadciśnienie tętnicze jest dość powszechnym, a tym samym uciążliwym i niebezpiecznym schorzeniem, które może powodować poważne skutki zdrowotne w przypadku braku odpowiedniego leczenia. Poniżej przyglądamy się przyczynom, objawom i formom leczenia nadciśnienia tętniczego. Przedstawimy również czynniki ryzyka, możliwe sposoby ochrony przed chorobą oraz najlepsze metody leczenia.
Ciśnienie tętnicze – czym jest?
Układ krążenia można porównać do sieci rur o różnych średnicach stworzony przez dwa rodzaje naczyń krwionośnych – tętnice i żyły. Ciśnienie tętnicze to zatem nic innego, jak nacisk krwi na ściany naczyń tętniczych. Serce z każdym uderzeniem wyrzuca z siebie porcję krwi, która rozpływa się po naczyniach tętniczych, zaopatrując tym samym wszystkie narządy naszego ciała, po czym wraca do serca układem naczyń żylnych. Wysokość ciśnienia tętniczego krwi określają dwa parametry:
- ciśnienie skurczowe – ciśnienie krwi jest najwyższe w momencie skurczu lewej komory serca, gdy krew wtłaczana jest do aorty i dużych tętnic,
- ciśnienie tętnicze rozkurczowe – najmniejsza wartość ciśnienia krwi, którą osiąga się w momencie rozkurczu komory, serce znajduje się wtedy w stanie „spoczynku” przed nowym skurczem.
Prawidłowa wartość ciśnienia tętniczego
Ciśnienie krwi jest mierzone w milimetrach słupa rtęci (mm Hg), a pomiar ciśnienia tętniczego uzyskuje się w postaci dwóch wyników – pierwszy z nich oznacza ciśnienie skurczowe, drugi z kolei ciśnienie rozkurczowe. Jako prawidłowe ciśnienie tętnicze uznaje się wartość 120/80 mm Hg.
Można jednak wyróżnić dwie inne wartości, które nie są powodem do niepokoju:
- ciśnienie prawidłowe – ciśnienie skurczowe między 120-129 i ciśnienie rozkurczowe między 80-84 mm Hg,
- ciśnienie wysokie prawidłowe – wartość ciśnienia skurczowego między 130 a 139 mm Hg i ciśnienia rozkurczowego między 85 a 89 mm Hg.
Jeśli wartości ciśnień należą do dwóch różnych kategorii, przyjmuje się wyższą kategorię.
Nadciśnienie tętnicze – co to jest?
Nadciśnienie krwi występuje w momencie przekroczenia prawidłowych wartości ciśnienia krwi w układzie naczyń. Charakteryzuje się przekroczeniem wartości 140/90 mm Hg. Choroba jest możliwa do wykrycia po wykonaniu kilkukrotnych pomiarów ciśnienia krwi w kilkudniowych bądź kilkutygodniowych odstępach.
Wyróżniamy trzy stopnie nadciśnienia tętniczego:
- nadciśnienie tętnicze I stopnia (łagodne) – ciśnienie waha się w przedziale 140/159/90-99 mm Hg i nie występują żadne zmiany w narządach,
- nadciśnienie tętnicze II stopnia (umiarkowane) – ciśnienie waha się w przedziale 160-179/100-109 mm Hg i zaobserwować można przerost lewej komory serca, retinopatię nadciśnieniową lub białkomocz,
- nadciśnienie tętnicze III stopnia (ciężkie) – ciśnienie jest wyższe niż 180/110 mm Hg i powoduje niewydolność serca, nerek, uszkodzenie mózgu, a nawet narządu wzroku.
Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego
Aby mówić o nadciśnieniu tętniczym, co najmniej dwa odrębne pomiary wartości ciśnienia muszą przekroczyć dopuszczalną normę. W przypadku rozpoznania nadciśnienia u dzieci konieczne jest zastosowanie specjalnego diagramu tzw. siatki centylowej.
Gdy w gabinecie lekarskim pacjent wykazuje podwyższone ciśnienie krwi, jednak samodzielne pomiary w domu były prawidłowe, jest to tzw. nadciśnienie białego fartucha. Wiele osób podczas mierzenia ciśnienia przez lekarza odczuwa stres, który wpływa na inny wynik pomiaru. Szacuje się, że nadciśnienie białego fartucha występuje nawet u około 20% badanych.
Podwyższone ciśnienie tętnicze w jednorazowym pomiarze nie zawsze świadczy o nadciśnieniu tętniczym. Pomiar powinien jednak skłonić pacjenta do wykonania dalszych pomiarów oraz zgłoszenia się do specjalisty w celu przeprowadzenia oceny wysokości ciśnienia.
Jeśli u danej osoby zostało stwierdzone nadciśnienie tętnicze, konieczne jest zaopatrzenie się w aparat do pomiaru ciśnienia oraz nauczenie się samodzielnego pomiaru, który powinien być zapisywany w specjalnym dzienniczku pomiarów ciśnienia krwi.
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
Przyczyny powstawania nadciśnienia zależą od jego rodzaju. W zależności od przyczyny wywołującej podwyższenie ciśnienia, chorobę dzielimy na dwie grupy:
- Nadciśnienie tętnicze pierwotne (samoistne) – do grupy zaliczamy około 90% cierpiących na nadciśnienie tętnicze. Pojawia się bez konkretnej przyczyny. Lekarze podejrzewają różne czynniki środowiskowe i genetyczne, które zaburzają mechanizmy biorące udział w regulacji ciśnienia tętniczego np. układ RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) czy NO (tlenek azotu).
- Nadciśnienie tętnicze wtórne (objawowe) – występuje zaledwie u 5-10% chorych na nadciśnienie tętnicze i najczęściej jest skutkiem innych dolegliwości. Chorobami zwiększającymi ciśnienie mogą być: zespół Cushinga, Conna, zwężenie tętnicy nerkowej, zwężenie aorty lub bezdech senny obturacyjny.
Istnieją również czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Zaliczamy do nich:
- stres,
- zbyt niska aktywność fizyczna,
- nadwaga lub otyłość brzuszna,
- źle prowadzona dieta zawierająca zbyt dużą ilość soli,
- spożywanie dużej ilości alkoholu,
- nieprawidłowa tolerancja glukozy,
- wiek – dla mężczyzn powyżej 55 r.ż., dla kobiet 65 r.ż.
Nadciśnienie tętnicze – objawy
Nadciśnienie tętnicze u wielu chorujących osób przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów, szczególnie w początkowej fazie choroby, ponieważ nieprawidłowości w ciśnieniu nie są aż tak wysokie. Symptomy pojawiają się dopiero w momencie, gdy dojdzie do powikłań np. przerostu lewej komory serca lub rozwoju miażdżycy.
U niektórych pacjentów cierpiących na nadciśnienie pierwotne mogą wystąpić objawy takie jak:
- bóle głowy lub zawroty,
- szumy uszne,
- bóle w klatce piersiowej,
- kołatanie serca,
- zaburzenia snu i osłabienie,
- nudności i wymioty,
- męczliwość.
Z kolei na obecność wtórnego nadciśnienia mogą wskazywać:
- wyczucie powiększenia nerek w badaniu palpacyjnym,
- objawy wskazujące na przerost lewej komory serca,
- nieprawidłowy wynik badania dna oka,
- zróżnicowane wartości ciśnienia tętniczego pomiędzy lewym a prawym ramieniem,
- obecność szmerów sercowych i/lub naczyniowych,
- opóźnione lub osłabione tętno na tętnicach udowych,
- niższe ciśnienie tętnicze na kończynach dolnych w porównaniu z ciśnieniem na ramionach.
Leczenie nadciśnienia tętniczego
Leczenie wysokiego ciśnienia krwi opiera się przede wszystkim na zapobieganiu następstwom, do których choroba może doprowadzić. Aby leczyć nadciśnienie, musi zostać dobrana indywidualnie dla każdego pacjenta odpowiednia metoda, ponieważ o leczeniu nadciśnienia decyduje jego wysokość, rodzaj, obecność chorób współistniejących, a także rodzaj ewentualnych powikłań i wiek pacjenta.
U większości osób chorujących na nadciśnienie tętnicze, leczenie opiera się na przyjmowaniu leków obniżających ciśnienie tętnicze, które są dostępne w aptekach oraz w postaci tradycyjnej recepty i e-recepty. Przy początkowym leczenie działania są sprowadzane głównie do modyfikacji dotychczasowego stylu życia. Najważniejsze zmiany dotyczą zrzucenia masy ciała, ograniczenia spożywania soli, prowadzenia zbilansowanej diety, rzucenia palenia, a także ograniczenie używek.
Jeśli ciśnienie krwi jest wysokie i bardzo wysokie konieczne może okazać się wdrożenie leków hipotensyjnych. Gdy zastosowany lek na nadciśnienie nie okaże się skuteczny i ciśnienie nie zostanie zbite, specjalista może rozważyć poszukanie przyczyn stanu poprzez badanie poziomu aldosteronu. Leczenie farmakologiczne nie może być jednak stosowane u osób z wysokim, ale prawidłowym ciśnieniem lub osób młodych, u których zostało stwierdzone izolowane nadciśnienie skurczowe.
Leki na nadciśnienie na receptę czy bez recepty?
Leki na wysokie nadciśnienie tętnicze mogą wywołać wiele skutków ubocznych, dlatego ich stosowanie musi być w każdym przypadku konsultowane z lekarzem i dawkowane zgodnie z zaleceniami. Leki, na niewielkie nadciśnienie tętnicze, są dostępne bez recepty i pomagają utrzymać równowagę elektrolitową oraz wpływają korzystnie na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.
Z kolei przy późniejszych fazach stosuje się nowoczesne leki na nadciśnienie na receptę, a do ich najczęściej stosowanych grup należą:
- diuretyki – leki moczopędne najczęściej stosowane u osób starszych,
- betablokery – obniżają napięcie układu współczulnego,
- blokery kanału wapniowego – zmniejszają napięcie naczyń krwionośnych,
- wazodylatatory – leki rozszerzające naczynia,
- blokery receptora angiotensyny,
- alfablokery,
- inhibitory konwertazy angiotensyny,
- leki blokujące kanały wapniowe,
- leki działające na centralny układ nerwowy.
Oprócz samych leków na nadciśnienie warto zadbać o odpowiednią suplementację. Do najczęściej stosowanych suplementów zalicza się:
- wapń – reguluje ciśnienie krwi i przyczynia się do właściwej kurczliwości mięśni,
- potas – obniża poziom soli w organizmie,
- magnez – wspomaga działanie potasu,
- witaminy z grupy B,
- ekstrakt ze świeżego kwiatostanu głogu,
- wyciąg z czosnku.
Nadciśnienie tętnicze – powikłania
Nadciśnienie tętnicze może być niebezpieczne, jeśli przez długi czas nie zostało rozpoznane, a tym samym nie zapobiegano dalszemu rozwojowi choroby. Postępujące schorzenie może doprowadzić do wielu powikłań i dysfunkcji. Powikłania nadciśnienia mogą zwiększać ryzyko rozwoju:
- miażdżycy,
- udaru mózgu,
- niewydolności serca,
- zawału mięśnia sercowego,
- przyśpieszonego procesu sztywnienia tętnic.
Postępująca choroba może również skutkować przerostem lewej komory serca lub upośledzenia pracy nerek.
FAQ
- Czego nie robić z nadciśnieniem tętniczym?
Osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze powinny unikać spożywania czerwonego mięsa, dużej ilości soli i napoi zawierających znaczną ilość cukru. Przy dalekim stadium zaleca się przede wszystkim tabletki na nadciśnienie na receptę i zwiększenie aktywności fizycznej. Zrezygnowanie lub zmniejszenie używek takich jak alkohol i papierosy opóźni wystąpienie powikłań nadciśnienia, lub pozwoli obniżyć ciśnienie krwi.
- Co może być przyczyną nadciśnienia tętniczego?
W większości przypadków przyczyna choroby pojawia się bez konkretnej przyczyny. Lekarze jedynie podejrzewają wpływ predyspozycji genetycznych lub nieprawidłowy styl życia jako jedne z możliwych przyczyn nadciśnienia. W niektórych przypadkach choroba jest skutkiem innych dolegliwości m.in. choroby nerek, nadnerczy lub tarczycy.
- Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego?
Nadciśnienie tętnicze we wczesnej stadium może nie przejawiać się żadnymi dolegliwościami. Objawy pojawiają się najczęściej w późniejszej fazie i mogą być nimi zawroty i bóle głowy, kołatanie serca, problemy ze snem, duszności, a nawet zaburzenia widzenia.